Άρθρο του Γεράσιμου Σαπουντζόγλου (*)  στην Εφημερίδα των Συντακτών (7.3.2023)

Το παλιρροϊκό κύμα των πλειστηριασμών είναι η πιο μεγάλη και τραγική αναδιανομή περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα.

Μετά τις επεκτάσεις και τροποποιήσεις του Ν.3869/2010 (Νόμος Κατσέλη), με τον οποίο καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας η προστασία της α΄ κατοικίας,  ο Νέος Πτωχευτικός Κώδικας (Ν.4738/2020), που εφαρμόστηκε από την 1η Μαρτίου 2021, άλλαξε το σκηνικό, αίροντας κάθε στοιχείο προστασίας στους ευάλωτους, ανήμπορους και υπερχρεωμένους πολίτες. Τούτο, προς όφελος των πιστωτών, και μη λαμβάνοντας υπόψη ότι τόσο τα νοικοκυριά όσο και οι ΜμΕ θα δημιουργήσουν νέα γενιά κόκκινων δανείων λόγω της ακρίβειας και της μείωσης του διαθεσίμου εισοδήματός τους.

Και επειδή μεγάλη κουβέντα γίνεται ως προς τον ακριβή αριθμό των μελλούμενων πλειστηριασμών, πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτό οφείλεται κυρίως στη σύγχυση που προκαλεί η «αδιαφάνεια» (opacity) του συστήματος και στην έλλειψη ενός αποτελεσματικού συστήματος εποπτείας της δευτερογενούς αγοράς των (κόκκινων) δανείων  που χαρακτηρίζεται ως «σκιώδης τραπεζική» (shadow banking). Υπάρχει έλλειμμα αναλυτικής πληροφόρησης της επακριβούς ποσοτικής και ποιοτικής σύνθεσης των τιτλοποιούμενων χαρτοφυλακίων από τις τράπεζες, έλλειμμα αναλυτικής πληροφόρησης περί των εμπραγμάτων εξασφαλίσεων (collaterals) που ακολουθούν κάθε δάνειο σε αθέτηση, έλλειμμα για το αν έχουν γίνει προγενέστερες ρυθμίσεις και πλειστηριασμοί κ.ά. Γενικά, αυτός ο αριθμός εξαρτάται από το εκάστοτε διαμορφούμενο απόθεμα, ανά κατηγορία, με βάση τον χρονικό ορίζοντα που θα γίνουν οι πλειστηριασμοί, αλλά και από την προσαύξηση των νέων κόκκινων  δανείων που θα τιτλοποιηθούν από τις τράπεζες και θα οδεύσουν στους Αγοραστές Πιστώσεων (funds) για να καταλήξουν στους Διαχειριστές Πιστώσεων (servicers). Κατά συνέπεια, είναι άλλο το μέγεθος των πλειστηριασμών κάθε κατηγορίας που πρόκειται να γίνουν μέσα στο επόμενο τρίμηνο και άλλο το μέγεθος εκείνων που προγραμματίζονται για το επόμενο εννεάμηνο. Όπως και άλλο είναι το μέγεθος των πλειστηριασμών που αφορούν ακίνητα α΄ κατοικίας, και άλλο το μέγεθος των πλειστηριασμών που αφορούν λοιπά ακίνητα ή άλλες εμπράγματες εξασφαλίσεις, υπό το καθεστώς του Νέου Πτωχευτικού Κώδικα (Ν. 4738/2020).

Όμως, ενώ αυτά συμβαίνουν στη χώρα μας, όπου κυριαρχεί αυτή η «εσκεμμένη πανδημία των πλειστηριασμών», από κανένα φορέα της κυβέρνησης (αλλά και της εποπτικής αρχής) δεν έχει γίνει ούτε μία αναφορά στην υποχρέωση της Ελλάδας να εναρμονιστεί στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο ως προς τη λειτουργία αυτής της δευτερογενούς αγοράς πιστώσεων και κυρίως των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ).

Αναφέρομαι στην Οδηγία που δημοσιεύτηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2021 στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (L438). Πρόκειται για την Οδηγία  2021/2127 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Νοεμβρίου 2021, για τους Διαχειριστές Πιστώσεων και τους Αγοραστές Πιστώσεων και την τροποποίηση των Οδηγιών 2008/48/ΕΚ και 2014/17/ΕΕ. Η προθεσμία συμμόρφωσης των κρατών μελών λήγει την 29η Δεκεμβρίου 2023 και η εφαρμογή των μέτρων ξεκινά την 30η Δεκεμβρίου 2023.

Επιλέγοντας από το εισαγωγικό σκεπτικό αυτής της Οδηγίας, παραθέτω αυτούσια τα ακόλουθα:

1ον. «Κατά τη λήψη απόφασης σχετικά με τα μέτρα ανοχής που πρέπει να ληφθούν, οι πιστωτές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ατομικές περιστάσεις του καταναλωτή, τα συμφέροντα και τα δικαιώματα του καταναλωτή, καθώς και την ικανότητα του καταναλωτή να εξοφλήσει την πίστωση, ιδίως εάν η σύμβαση πίστωσης εξασφαλίζεται με ακίνητη περιουσία που χρησιμοποιείται ως κατοικία και αποτελεί την κύρια κατοικία του καταναλωτή».

2ον. «Τα δικαιώματα του δανειολήπτη δεν θα πρέπει να θίγονται ούτε σε περίπτωση που η μεταβίβαση της σύμβασης πίστωσης μεταξύ πιστωτικού ιδρύματος και αγοραστή πιστώσεων λαμβάνει τη μορφή ανανέωσης σύμβασης. Ως γενική αρχή, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι δανειολήπτες δεν θα βρίσκονται σε δεινότερη θέση μετά τη μεταβίβαση της οικείας σύμβασης πίστωσης από πιστωτικό ίδρυμα σε αγοραστή πιστώσεων. Η παρούσα οδηγία δεν θα πρέπει να εμποδίζει τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν αυστηρότερες διατάξεις, προκειμένου να προστατεύσουν τους δανειολήπτες».

3ον. «Τα μέτρα ανοχής θα πρέπει να μπορούν να συνίστανται σε ορισμένες παραχωρήσεις προς τον καταναλωτή, όπως ολική ή μερική αναχρηματοδότηση μιας σύμβασης πίστωσης, ή τροποποίηση των υφιστάμενων όρων και προϋποθέσεων μιας σύμβασης πίστωσης, όπως παράταση της διάρκειάς της, αλλαγή του είδους της σύμβασης πίστωσης, αναβολή της καταβολής του συνόλου ή μέρους των δόσεων αποπληρωμής για ορισμένο χρονικό διάστημα, αλλαγή του επιτοκίου, παροχή αναστολής καταβολής δόσεων, μερική αποπληρωμή δόσεων, μετατροπές νομίσματος, μερική άφεση και ενοποίηση του χρέους. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν σε ισχύ κατάλληλα μέτρα ανοχής σε εθνικό επίπεδο».

4ον. «Oι καταναλωτές θα λαμβάνουν, έγκαιρα και πριν από τυχόν τροποποιήσεις σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις της σύμβασης πίστωσης, σαφή και περιεκτικό κατάλογο τυχόν τέτοιων αλλαγών, το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους και τις απαραίτητες λεπτομέρειες, καθώς και το όνομα και τη διεύθυνση της αρμόδιας αρχής όπου οι καταναλωτές μπορούν να υποβάλουν καταγγελία».

Από δε τις κατ΄ άρθρο διατάξεις αυτής της Οδηγίας επισημαίνω:

  • Στο Κεφάλαιο Ι, περί της Αδειοδότησης των Διαχειριστών Πιστώσεων το Άρθρο 5 αναφορικά με τις Απαιτήσεις για τη χορήγηση Άδειας Λειτουργίας τους, το Άρθρο 7 για τη Διαδικασία χορήγησης Άδειας Λειτουργίας σε Διαχειριστές Πιστώσεων, το Άρθρο 8 για την Ανάκληση Άδειας Λειτουργίας, το Άρθρο 10 για τη Σχέση με τον Δανειολήπτη και το Άρθρο 14 για την Εποπτεία των Διαχειριστών Πιστώσεων που παρέχουν διασυνοριακές υπηρεσίες.
  • Στον Τίτλο ΙΙΙ, για τους Αγοραστές Πιστώσεων το Άρθρο 16 αναφορικά με την Εφαρμογή των Τεχνικών Προτύπων (με την επικούρηση της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών – ΕΒΑ) και το Άρθρο 17 για τις Υποχρεώσεις των Αγοραστών Πιστώσεων.
  • Στον Τίτλο ΙV, για την Εποπτεία το Άρθρο 21 αναφορικά με την Εποπτεία από τις αρμόδιες Αρχές, το Άρθρο 22 για τον Εποπτικό Ρόλο και Εξουσίες των αρμοδίων Αρχών, καθώς και το Άρθρο 23 για τις Διοικητικές Κυρώσεις και τα Διορθωτικά Μέτρα.

Μπορεί με αυτή την Οδηγία να επιχειρείται η εμβάθυνση της δευτερογενούς ευρωπαϊκής αγοράς πιστώσεων, κυρίως Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων  (ΜΕΔ), όμως  καταδεικνύει ότι το πρόβλημα της διαχείρισης των κόκκινων δανείων και των πλειστηριασμών  στην Ευρώπη είναι υπαρκτό και η ανάγκη οργάνωσης και εποπτείας αυτής της αγοράς είναι δεδομένη.

Στην Ελλάδα η οποιαδήποτε δημόσια ανακοίνωση στην πιο πάνω θεσμική υποχρέωση της χώρας για εναρμόνιση του ρυθμιστικού και κανονιστικού πλαισίου της αγοράς των  ΜΕΔ είναι απούσα. Υπάρχει σκοπιμότητα, είναι ηθελημένη κωλυσιεργία ή πρόκειται για μια αδράνεια του συστήματος;

Την απάντηση ας την δώσει ο δύσμοιρος φτωχός δανειολήπτης που βλέπει να του παίρνουν το σπίτι που μένει.

Και η ερώτηση που μπαίνει εδώ είναι: Μα πόσα πια είναι αυτά τα ΜΕΔ;

Σύμφωνα με την  Τράπεζα της Ελλάδος (βλ. Ενδιάμεση Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής, Δεκέμβριος 2022), στο τέλος Σεπτεμβρίου 2022 τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια (ΜΕΔ) που βρισκόντουσαν στα χαρτοφυλάκια των ελληνικών τραπεζών ήταν  €14,6 δισεκ. και τα Δάνεια υπό Διαχείριση που αφορούν τις Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ) ή «servicers» ανερχόντουσαν στα €86,8 δισεκ. Έτσι, στις 30.09.2022 τα Συνολικά Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια (ΣΜΕΔ) στο ελληνικό οικονομικό σύστημα ήταν €101,41 δισεκ. και αντιστοιχούσαν στο 50,56% του ΑΕΠ. Σήμερα, το μέγεθος αυτό εκτιμάται ότι ξεπερνά τα €111,0 δισεκ.

Τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια που μεταφέρθηκαν μέσω της τιτλοποίησης από τους τραπεζικούς ισολογισμούς στους Αγοραστές Πιστώσεων («funds») και στη συνέχεια στις Εταιρίες Διαχείρισης Απαιτήσεων ή Διαχειριστές Πιστώσεων («servicers») δεν οδήγησαν στη μείωση του Ιδιωτικού Χρέους, ούτε και στη μείωση της πίεσης στην πραγματική οικονομία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις και λαμβάνοντας υπόψη ότι η ορθή μέτρηση του Ιδιωτικού Χρέους πρέπει να περιλαμβάνει τις εξής συνιστώσες: 1/. Τις Φορολογικές Οφειλές, 2/. Τις Οφειλές σε Ασφαλιστικούς Φορείς, 3/. Τις Οφειλές σε Τράπεζες & Funds, 4/. Τις Οφειλές σε Οργανισμούς Κοινής Ωφέλειας, 5/. Τις Οφειλές λόγω Επιστρεπτέας Προκαταβολής και 6/. Τις Οφειλές μεταξύ Ιδιωτών, το Ιδιωτικό Χρέος ανήλθε στα €296,0 δισεκ. (ή 162,9% του ΑΕΠ) το 2021. Αντίστοιχα, το Δημόσιο Χρέος, σύμφωνα με τη Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισμού 2023, καταγράφεται στα €353,4 δισεκ. (ή 194,5% του ΑΕΠ) το 2021. Κατά συνέπεια, το Συνολικό Δημόσιο και Ιδιωτικό Χρέος εκτιμάται ότι έφτασε στο τερατώδες ποσό των €649,4 δισεκ. (ή 357,42% του ΑΕΠ) το 2021. Γεγονός που καταδεικνύει ότι η ελληνική οικονομία είναι ξανά μια καταχρεωμένη οικονομία.

(*) Καθηγητής Τραπεζικής Οικονομικής